Bu yazımızda hatır taşımasının hukukumuzdaki yerini kısaca özetleyip önemli hususlarda mevzuat ve Yargıtay kararları çerçevesinde değerlendirme yapacağız.
Hatır taşıması:
Hatır taşıması , taşıyanın , taşınanın “isteğiyle” herhangi bir özel “amaç” veya çıkar ilişkisi “ söz konusu olmaksızın, bir ücret “ almadan bir yerden bir yere götürmesidir. (Çelik Ahmet Çelik – Trafik kazalarında Tazminat ve Sigorta Hukuk ve Ceza Sorumluluğu )
“Hatır taşıması indirimi” hukukumuzda, özellikle trafik kazaları sonucunda açılan tazminat davalarında sıkça gündeme gelen bir kavramdır. Hatır taşıması, bir kişinin bir başkasını herhangi bir maddi menfaat beklemeden, ücretsiz ve iyilik amacıyla araçla taşıması anlamına gelir. Türk Borçlar Kanunu m. 51/1 ve Karayolları Trafik Kanunu m. 87/1 çerçevesinde bu durum, tazminat hesaplamalarında “hakkaniyet indirimi” olarak değerlendirilebilir. Yargıtay kararları, bu indirimin uygulanma koşullarını ve oranlarını belirlemede önemli bir rol oynamaktadır.
Hatır Taşıması İndirimi ve Yargıtay İçtihatları
Yargıtay, hatır taşıması indirimini genellikle TBK madde 51 ve 52 ile KTK madde 87’ye dayandırır. KTK madde 87, hatır için karşılıksız taşıma durumunda genel hükümlerin uygulanacağını belirtir. TBK madde 51 ise hâkimin tazminat miktarını belirlerken hakkaniyeti gözetmesini, madde 52 ise zarar görenin zararın doğmasında veya artmasında kusurunun bulunması halinde tazminattan indirim yapılabileceğini düzenler. Yargıtay, bu maddeler ışığında hatır taşıması indirimini aşağıdaki esaslara göre değerlendirmiştir:
1. *Hatır Taşımasının Tanımı ve Şartları*
Yargıtay’a göre hatır taşımasından söz edilebilmesi için:
– Taşımanın karşılıksız (ücretsiz) olması,
– Taşımanın taşınanın yararına yapılması,
– Taşıyanın veya işletenin ekonomik bir çıkarının bulunmaması gerekir.
Örneğin, bir kişinin arkadaşını gezmeye götürmesi hatır taşıması sayılırken, bir işçiyi iş amacıyla taşıyan sürücünün durumu hatır taşıması kapsamın girmez. Ancak doktrinde Çelik Ahmet Çelik ; arkadaşın taşınması manevi olarak mutluluk verdiği ve menfaat sağladığı için taşıyanın menfaati olduğunu belirterek hatır indiriminin uygulanmaması gerektiği yönünde görüş bildirmektedir.
2. *İndirim Zorunlu Değildir*
Yargıtay, hatır taşıması durumunda tazminattan indirim yapılmasının hâkimin takdir yetkisine bağlı olduğunu vurgular. İndirim yapılması zorunlu değildir; ancak yapılmaması halinde bunun gerekçesinin kararda açıkça belirtilmesi gerekir. Örneğin, yakın akraba taşınması (eş, nişanlı, kardeş gibi) durumunda genellikle indirim uygulanmaz, çünkü bu taşıma “ahlaki görev” olarak görülür (Yargıtay 17. HD. 2017/98 E. 2019/8845 K. 02/10/2019 tarihli kararı.).
3. *İndirim Oranı*
Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarına göre hatır taşıması indirimi genellikle %20 oranında uygulanır. Bu oran, hakkaniyet ilkesine dayalı olarak kabul edilmiştir. Ancak, indirim oranı somut olayın özelliklerine göre değişebilir. Örneğin:
– Yargıtay 17. Hukuk Dairesi’nin 19.12.2016 tarihli, 2014/13301 E. – 2016/11634 K. sayılı kararında, mahkemenin %25 indirim yapması yüksek bulunmuş ve %20 oranında indirim yapılması gerektiği belirtilmiştir.
– Eğer taşınanın zararın artmasında kusuru varsa (örneğin alkollü sürücünün aracına bilerek binmesi), bu durum “müterafik kusur” olarak ayrıca değerlendirilir ve indirim oranı artabilir.
4. *Müterafik Kusur ile Birlikte Değerlendirme*
Yargıtay, hatır taşıması indirimi ile müterafik kusur indirimini ayrı ayrı ele alır. Örneğin, taşınan kişinin emniyet kemeri takmaması veya alkollü sürücünün aracına binmesi müterafik kusur sayılır ve bu durumda ek indirim yapılabilir (Yargıtay 17. Hukuk Dairesi, 2016/4100 E. – 2016/5898 K.).
5. Hatır İndiriminden Sadece Taşıyan Yararlanır
Hatır indiriminde sadece hatır için taşıyan yararlanabilir; hatır taşıması ile ilgisi bulunmayan diğer araç sürücüsü ile ona ait aracın sigortacısı olan davalı sigorta şirketi hatır indiriminden yararlanamaz. Yargıtay 4. HD. 29/12/2005, 2005/1041 E. 2005/14364
6. *Örnek Yargıtay Kararları*
– *Yargıtay 17. Hukuk Dairesi, 2015/14806 E. – 2018/8715 K.:* Hatır taşıması sayılan hallerde tazminattan %20 indirim yapılması gerektiği hükme bağlanmıştır.
– *Yargıtay 4. Hukuk Dairesi, 2021/24442 E. – 2023/2227 K.:* Davacının araç sürücüsüyle arkadaş olduğu ve hatır için taşındığı kabul edilerek %20 indirim uygulanması gerektiği belirtilmiştir.
Genel Değerlendirme
Yargıtay, hatır taşıması indirimini uygularken olayın özel koşullarını (tarafların ilişkisi, taşımanın amacı, kusur durumu) dikkate alır. %20’lik indirim oranı yerleşik bir uygulama haline gelmişse de, hâkim somut olaya göre bu oranı artırabilir veya indirim yapmaktan vazgeçebilir. Özellikle ekonomik menfaat veya ahlaki görev gibi unsurların varlığı, indirimin uygulanmamasına neden olabilir.
Av. Mustafa ÜLGEN
Bir yanıt yazın